Czystość środowiska produkcyjnego oraz surowców przekłada się na wynik badania mikrobiologicznego końcowego produktu kosmetycznego. Zanieczyszczenie produktu na etapie jego produkcji powoduje ogromne straty materialne dla producenta. Oprócz tego skażony kosmetyk stanowi zagrożenie dla zdrowia konsumentów.
Podatność surowców kosmetycznych na kontaminację.
Surowce wykorzystywane w produkcji kosmetyków charakteryzują się różną podatnością na skażenie przez drobnoustroje. Wiedza na temat ryzyka zakażenia danego surowca pozwala na optymalizację częstotliwości jego kontroli oraz odpowiednie przechowywanie. Woda stanowi jeden z głównych składników większości kosmetyków. W fazie wodnej emulsji rozpuszczają się składniki aktywne czy substancje zagęszczające. Niestety w wodzie mogą rozwijać się niebezpieczne dla człowieka drobnoustroje. Woda destylowana często bywa zakażona bakteriami należącymi do gatunku Pseudomonas aeruginsa. Bakterie te charakteryzuje zdolność do produkcji barwników, m. in. niebieskozielonego barwnika – piocyjaniny. Dzięki temu zjawiskowi zawdzięczają swoją potoczną nazwę pałeczek ropy błękitnej. Skażenie surowca kosmetycznego bakteriami tego gatunku jest bardzo problematyczne dla producenta. Pałeczki ropy błękitnej bardzo szybko się mnożą, ponadto odznaczają się tworzeniem biofilmu który jest trudny do usunięcia z zanieczyszczonego baniaka czy urządzeń. Pałeczki ropy błękitnej mogą powodować szereg schorzeń u ludzi. Ich chorobotwórczość jest zależna od miejsca zakażenia, może obejmować ostre zapalenie płuc, bakteriemię, zakażenie ran, skóry czy tkanek miękkich. Wysoką podatnością na zakażenia mikrobiologiczne wykazują także produkty pochodzenia naturalnego. Wynika to z obecności różnorodnej mikroflory, najczęściej pochodzącej z gleby, powietrza i wody. Ilość jak i różnorodność drobnoustrojów może zwiększać się w trakcie przechowywania produktów. Do drobnoustrojów, które mogą stanowić zanieczyszczenie surowców naturalnych zalicza się bakterie z rodzaju: Proteus, Streptococcus, Escherichia, Pseudomonas, czy Mycobacterium, Zakażenia środowiskowe często powodowane są też przez pleśnie, między innymi z rodzaju Alternaria.
Czystość mikrobiologiczna środowiska produkcyjnego w produkcji kosmetyków
Czystość środowiska produkcyjnego jest kluczowym czynnikiem wpływającym na jakość mikrobiologiczną gotowego produktu. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1233/2009/WE z dn. 30.11.2009 dot. produktów kosmetycznych nakłada na producentów wyrobów kosmetycznych obowiązek produkcji kosmetyków zgodnie z Dobrymi Praktykami Produkcji (GMP). Są to określone zasady postępowania w zakładzie produkcyjnym. GMP skupia się na kontroli działań personelu, monitoringu czystości środowiska oraz tworzeniu i przestrzeganiu procedur. Wedle zasad GMP to producent ustala częstotliwość wykonywanych badań monitorujących czystość mikrobiologiczną środowiska produkcyjnego. Powinna ona być zależna od wyników uzyskanych w monitoringu wstępnym. Na podstawie uzyskanych danych ustalane są również górne limity zanieczyszczenia mikrobiologicznego. Zależnie od wyników uzyskanych dzięki monitoringowi wstępnemu powinien być zbudowany zarówno harmonogram kontroli czystości środowiska jak i harmonogram czyszczenia i dezynfekcji pomieszczenia. Kontrola środowiska produkcyjnego dostarcza informacji o krytycznych punktach w środowisku produkcyjnym. Ponadto usprawnia ona działania personelu mające na celu kontrolę oraz dezynfekcję obszarów monitoringu. Przekroczenie ustalonego limitu wiąże się z podjęciem ustalonych działań, np.: zwiększeniem częstotliwości mycia i dezynfekcji, zwiększeniem stężenia używanego w tym celu preparatu, czy też zmianie preparatu używanego do mycia lub dezynfekcji.
Rodzaje badań wykonywanych w celu analizy środowiska produkcyjnego
Kontrola powierzchni pomieszczeń produkcyjnych
W pomieszczeniach produkcyjnych należy monitorować czystość powierzchni, między innymi: blatów, sprzętów i taśm produkcyjnych. Najczęściej w tym celu wykorzystuje się wymazy. Ich zaletą jest możliwość poboru próby z praktycznie każdego rodzaju powierzchni. Wymaz pobiera się z wyznaczonego fragmentu powierzchni, a następnie przenosi się go do określonej objętości rozcieńczalnika. Kolejną zaletą tej metody jest możliwość wykonywania rozcieńczeń pobranej próby, co pozwala na oznaczenia nieograniczonej ilości drobnoustrojów w wymazie. Czystość powierzchni płaskich i gładkich może być też oceniana poprzez stosowanie płytek odciskowych. Badanie polega na przyłożeniu do powierzchni przeznaczonych do tego płytek z podłożem agarowym. Zaletą metody jest szybkość i łatwość wykonania badania. Metoda ta jest stosowna jednak jedynie w przypadku badania powierzchni o małym zabrudzeniu, ze względu na brak możliwości wykonania rozcieńczenia pobranej próby.
Kontrola powietrza w pomieszczeniach produkcyjnych
Powietrze może być badane metodą sedymentacji bądź metodą zderzeniową. Pierwsza z metod opiera się na opadaniu drobnoustrojów zawieszonych w powietrzu i osiadaniu na stałej pożywce agarowej. Płytki Petriego z pożywką ustawia się w wyznaczonych miejscach na określony czas. Jest to najbardziej tradycyjna metoda, która pozwala na określenie stopnia zanieczyszczenia pomieszczenia. Największą jej wadą jest brak możliwości określenia objętości zbadanego powietrza. Oprócz tego, efektywność metody jest zależna od ruchu powietrza w pomieszczeniu. Alternatywą dla tego badania jest metoda zderzeniowa. Polega ona na poborze określonej objętości powietrza do próbnika. Drobnoustroje zawieszone w powietrzu zostają zatrzymane na powierzchni podłoża agarowego. Metoda ta umożliwia zbadanie reprezentatywnej próbki, ponieważ pobranie drobnoustrojów przez próbnik nie zależy od ich wagi czy przyczepności do podłoża agarowego. Wadą metody jest jej wyższy koszt, w porównaniu z metodą tradycyjną.
Kontrola rąk i odzieży ochronnej personelu
Analiza czystości rąk pracowników polega na odciśnięciu opuszków 5 palców na podłożu agarowym. Personel pracujący w rękawiczkach powinien poddać ocenie czystość opuszków osłoniętych rękawiczkami. Z kolei ocena czystości odzieży ochronnej pracowników wykonywana jest przy użyciu płytek odciskowych. Próbki do badania tą metodą pobierane są analogicznie jak opisano w przypadku powierzchni.
Pseudomonas aeruginosa na agarowym podłożu chromogennym z cetrymidem