W ostatnich latach zainteresowanie kosmetykami naturalnymi gwałtownie wzrasta. Wśród przyczyn tego trendu wyróżnia się między innymi zwrócenie większej uwagi na dbałość o środowisko i chęć powrotu do korzystania z darów natury. Nie można również pominąć coraz częstszego doceniania przez konsumentów produktów tworzonych przez niewielkie, polskie manufaktury – skąd najczęściej pochodzą kosmetyki naturalne.
Kosmetyki naturalne, czyli jakie?
Nie istnieje prawnie wiążąca definicja kosmetyków naturalnych. Oznacza to, że producent może nazwać swój produkt naturalnym według samodzielnie przyjętych kryteriów, pod warunkiem, że będzie w stanie odpowiednio uargumentować deklarację. Część producentów, decyduje się na uzyskanie dla swoich produktów certyfikacji nadanej przez prywatne jednostki. Najpopularniejsze na europejskim rynku certyfikaty, to ECOCERT, BDIH, NaTrue, Soil Association, CosmeBio, ICEA, czy w końcu COSMOS, będący wspólnym dziełem pięciu wiodących europejskich instytucji.
W celu ujednolicenia kryteriów, już kilkanaście lat temu Komisja Europejska wydała mandat na opracowanie normy przez Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN). W celu nadania normie zasięgu ogólnoświatowego, jej przygotowaniem zajęła się Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO).
W 2016 roku wydano część pierwszą normy – ISO 16128-1:2016 – która zawiera wytyczne dotyczące definicji naturalnych i organicznych składników kosmetycznych. W kolejnym roku ukazała się część druga – ISO 16128-2:2017- opisująca metodologię obliczania indeksów naturalności, naturalnego pochodzenia, organiczności i organicznego pochodzenia. Część druga stanowi również ramy dla określenia właściwości produktu w oparciu o charakterystykę składnika.
Zdaniem Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego, który brał udział we współtworzeniu normy ISO 16128, powinna ona stanowić podłoże do przygotowywania materiału dowodowego dla zastosowania oświadczeń marketingowych naturalność i organiczność.
Składniki naturalne i pochodzenia naturalnego
Zgodnie z normą ISO 16128-1:2016, składniki naturalne to składniki kosmetyczne pozyskiwane wyłącznie z roślin, zwierząt, mikroorganizmów lub minerałów, poprzez:
– procesy fizyczne (mielenie, suszenie, destylację).
– reakcje fermentacji występujące w przyrodzie i prowadzące do powstawania cząsteczek występujących w przyrodzie,
– inne procedury przygotowawcze, w tym tradycyjne (np. ekstrakcje za pomocą rozpuszczalników) bez zamierzonej modyfikacji chemicznej.
Składniki pozyskane z paliw kopalnych (jak np. wazelina, olej parafinowy) są wyłączone z tej definicji.
Norma wyróżnia dodatkowo składniki pochodzenia naturalnego, dla których kryteria są znacznie łagodniejsze. Związki powstałe z surowców naturalnych i nienaturalnych, mogą być w tym wypadku wzięte pod uwagę, jeśli udział składnika pochodzenia naturalnego wynosi więcej niż połowę składu cząsteczkowego. Przykładem składnika pochodzenia naturalnego jest na przykład C18-38 Alkyl Beeswax i Cocamidopropyl Betaine.
Naturalny a organiczny – jaka jest różnica?
Podobnie jak w przypadku naturalności, organiczność produktu nie została prawnie zdefiniowana. Posługując się wyżej wymienioną normą, składniki organiczne są naturalnymi składnikami pochodzącymi z metod rolnictwa ekologicznego lub z dzikich zbiorów w zgodzie z ustawodawstwem krajowym lub, w stosownych przypadkach, z równoważnymi normami międzynarodowym. Widzimy więc, że w przypadku organiczności, znaczenie ma dodatkowo sposób uprawy surowca.
Składniki pochodzenia organicznego uzyskiwane są w wyniku procesów chemicznych i/lub biologicznych, mających na celu modyfikacje chemiczne. Dopuszcza się ich mieszane pochodzenie (organiczne oraz naturalne). Istotne jest to, że w odróżnieniu od składników pochodzenia naturalnego, nie mogą one zawierać w składzie żadnej cząsteczki pochodzącej z paliw kopalnych.
Jak potwierdzić stopień naturalności lub organiczności?
Niezwykle ważne, aby już na etapie poszukiwań surowców wybierać dostawców, którzy posiadają lub są w stanie utworzyć oświadczenia dotyczące indeksów naturalności lub organiczności sprzedawanych przez nich składników. W przypadku ich braku, obliczenie danego wskaźnika dla gotowego produktu może okazać się trudne, a nawet niemożliwe, zwłaszcza jeśli chodzi o deklaracje dotyczące organiczności i organicznego pochodzenia. W oparciu o indeksy poszczególnych surowców, wylicza się wskaźniki dla gotowych produktów kosmetycznych. Obliczenia można prowadzić z uwzględnieniem lub bez uwzględnienia wody recepturowej – w zależności od tego który sposób jest w danym przypadku korzystniejszy.
Czy naturalny znaczy bezpieczny?
Często konsumentom wydaje się, że produkt naturalny równa się bezpieczny. Jest to niestety złudne przekonanie, ponieważ surowce naturalne mogą powodować szereg działań niepożądanych, nierzadko częściej niż produkty na bazie substancji syntetycznych. Naturalne składniki bywają wysoce złożonymi związkami, które mogą posiadać potencjał uczulający, podrażniający, a czasami nawet toksyczny. Dodatkowo, ich skład chemiczny może różnić się w zależności od regionu, z którego pochodzą, a nawet warunków atmosferycznych w danym okresie (nasłonecznienie, ilość opadów itp.). Pozornie ten sam surowiec może posiadać nieco inne właściwości.
Ponadto, surowce naturalne mogą być zanieczyszczone pestycydami, metalami ciężkimi lub zawierać naturalne związki niekorzystnie wpływające na bezpieczeństwo stosowania. Właśnie z tego względu, każda partia produkcyjna powinna posiadać certyfikat wykonanych analiz (CoA). Zakres badań dobiera się w zależności od rodzaju składnika. Najbardziej podstawowe to czystość mikrobiologiczna, ocena organoleptyczna, gęstość, zanieczyszczenia mineralne i organiczne, czy zawartość wody w surowcu.
Przykładami bardziej specyficznych testów, których wykonanie zalecić może Safety Assessor wykonujący ocenę bezpieczeństwa produktu kosmetycznego, są analiza zawartości antrachinonów w ekstraktach z aloesu, alkaloidów pirolizydynowych w wyciągu z żywokostu lekarskiego, czy oznaczenie liczby nadtlenkowej w olejkach cytrusowych.