Produkty kosmetyczne poza funkcjami wynikającymi z definicji, takimi jak oczyszczanie, zmiana wyglądu czy zapachu ciała muszą zapewniać bezpieczeństwo stosowania przez cały okres użytkowania. Preparaty te należą bowiem do układów podatnych na zakażenie mikrobiologiczne. Co za tym idzie – istotne jest, żeby zawierały składniki o funkcji przeciwdrobnoustrojowej, celem ograniczenia możliwości bytowania i rozwijania się mikroorganizmów w masie kosmetycznej oraz przedłużenia trwałości. Używanie przez konsumenta zakażonego kosmetyku może prowadzić do niebezpiecznych chorób, takich jak grzybica skóry czy infekcje oczu. Producenci zmagają się z nie lada wyzwaniem tworząc receptury odporne na wtórne zakażenia. Może ono wynikać z użytkowania, aplikacji czy też niewłaściwego przechowywania produktów. Nie tylko ważna jest czystość mikrobiologiczna świeżej masy kosmetycznej (co zazwyczaj potwierdza wykonane badanie mikrobiologiczne) ale również utrzymanie jej przez cały okres użytkowania przez konsumenta podczas okresu ważności kosmetyku.
Przegląd regulacji prawnych
Możliwość stosowania konserwantów w produktach kosmetycznych podlega ścisłym uregulowaniom prawnym. Dozwolone substancje konserwujące wyszczególniono w załączniku V Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 1223/2009 stanowi z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczącego produktów kosmetycznych. Załącznik ten zawiera niezamkniętą listę substancji działających przeciwdrobnoustrojowo, który ustala maksymalne stężenia, zakres i warunki stosowania preparatu gotowego do użycia. Wykaz substancji można nazwać nieograniczonym ze względu na coraz to nowsze zmiany regulacyjne rozporządzenia kosmetycznego.
Zgodnie z Decyzją wykonawczą Komisji z dnia 25 listopada 2013 r. w sprawie wytycznych dotyczących załącznika I do Rozporządzenia 1223/2009 w raporcie bezpieczeństwa produktu kosmetycznego należy wymienić w stosownych przypadkach wyniki badania obciążeniowego.
Przykłady substancji konserwujących
Mechanizm działania konserwantu polega na niszczeniu błony lub ściany komórkowej mikroorganizmów wraz z neutralizacją ważnych enzymów. Składniki konserwujące różnią się w zależności od rodzaju mikroorganizmów, które mogą redukować. Niezwykle istotne jest, żeby w recepturze znalazły się substancje zarówno bakterio- jak i grzybobójcze. Jednymi z najczęściej spotykanych konserwantów są owiane złą sławą parabeny. Ich szkodliwe działanie zostało wykluczone wieloma badaniami naukowymi. Na szczególną uwagę zasługują konserwanty dopuszczone przez jednostkę certyfikującą produkty ekologiczne ECOCERT. Są to m.in. alkohol benzylowy, kwas dehydrooctowy czy sorbinian potasu. Kosmetyki naturalne są coraz popularniejsze. Co za tym idzie konserwanty pochodzenia syntetycznego zastępowane są tymi wywodzącymi się z natury. Składniki naturalne o właściwościach przeciwdrobnoustrojowych mogą wspierać działanie konserwantów, a nawet umożliwić wyeliminowanie ich z receptury. Cechy te posiadają na przykład ekstrakty roślinne oraz olejki eteryczne.
Ocena skuteczności i bezpieczeństwa konserwantów?
Produkty kosmetyczne muszą zostać poddane rygorystycznej ocenie przed wprowadzeniem ich na rynek. Kosmetyki poddawane są badaniom jakościowym oraz ocenie bezpieczeństwa przeprowadzanej przez Safety Assessora. Skuteczność zastosowanych w recepturze konserwantów sprawdza się poprzez wykonanie testu skuteczności i oceny zakonserwowania (test konserwacji ang. Challenge test). Wszystkie etapy wdrożenia, w tym wykonanie testu konserwacji zgodnie z normą ISO jak i oceny bezpieczeństwa przeprowadza Laboratorium Ekolabos.
Test konserwacji
Testy konserwacji dedykujemy produktom kosmetycznym „wyższego ryzyka” zawierającym fazę wodną. Należą do nich najczęściej emulsje kosmetyczne, produkty oczyszczające i tonizujące. Metodyka testu obciążeniowego opisywana jest w normie europejskiej PN-EN 11930:2019.
Zgodnie z normą, przed dopuszczeniem produktu do testu należy potwierdzić jego jałowość poprzez wykonanie standardowego badania mikrobiologicznego. Następnie mikrobiolog zakaża masę kosmetyczną drobnoustrojami, co symuluje sytuację użytkowania preparatu przez konsumenta. Do masy wszczepia się mikroorganizmy będące powszechnymi patogenami człowieka – Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Candida albicans oraz Aspergillus brasiliensis. Szczepy wprowadzamy osobno, a ocena mikrobiologiczna odbywa się po 7, 14 i 28 dniach od momentu zaszczepienia.
Wyniki przedstawia się na podstawie wartości redukcji drobnoustrojów wyrażonej w jednostkach logarytmicznych. Uzyskane odczyty muszą spełnić jedno z dwóch dopuszczalnych kryteriów – A lub B, w przeciwnym razie wynik testu jest negatywny. Kryterium A świadczy o właściwym dobraniu układu konserwującego, gdyż wyniki badań wykazały ochronę przed rozwojem mikroorganizmów. Natomiast kryterium B również świadczy o pozytywnym przejściu badania, jednak produkt powinien posiadać dodatkowy faktor ochronny. W takim wypadku jednym z rozwiązań jest dobór opakowania uniemożliwiającego zakażenie produktu, np. butelka air-less.
Kiedy powinno się wykonywać testy konserwacji?
Badania wykonujemy w następujących etapach:
-
podczas wszystkich faz badawczo-wdrożeniowych – od opracowania receptury po etapy produkcji masy (jednak najbardziej istotne jest to, żeby masa wyjściowa spełniała kryteria określone w normie badawczej),
-
w okresie ważności produktu – czynność ta potwierdzi stabilność mikrobiologiczną i odporność na zakażenia masy kosmetycznej w warunkach rzeczywistych (wpływ na skuteczność konserwantu może mieć rodzaj opakowania, sposób przechowywania oraz higiena użytkowania).